Passief schrijven, hoe dan? (en hoe kom je er vanaf?)

Een cursist van de Communicatie-DoeHetZelf vroeg om dé tip om haar zelfgeschreven teksten mee te verbeteren. “Haal de passieve zinnen eruit”, zei ik.

Schrijfgebod nummer 1

als ik een schrijfbijbel mocht schrijven. Geheid succes. Een tekst wordt er zo veel levendiger van. Als je tenminste die passieve zinnen eruit weet te pikken.    

Als je mij een paar decennia geleden had gevraagd wat een passieve schrijfstijl was, had ik het antwoord ook niet geweten. Wanneer ik voor het eerst hoorde van passief schrijven, weet ik niet meer precies. Dat zal ergens in het begin van mijn studie zijn geweest. Lang geleden. Ik weet nog wel wat ik toen dacht.

“Passief schrijven? Kan dat?”

In mijn hoofd speelde zich een filmpje af van een schrijver die liggend op zijn rug een pen over het papier bewoog. Best lastig, want de pennen van toen werkten alleen met de zwaartekracht mee. Een toetsenbord was nog geen gemeengoed. Geen ideale tijd voor luie schrijvers.

Maar het filmpje zat ernaast. Passief schrijven gaat niet over de activiteit schrijven, maar over de stijl van schrijven.

Een passieve schrijfstijl

Die heeft niets te maken met lui zijn. Integendeel. Taaladvies noemt het de lijdende vorm en legt het zo uit.

Waarom zou iemand dat doen, passief schrijven?

Vaak is het geen bewuste keuze, maar een ingesleten gewoonte. Ergens opgepikt en niet meer losgelaten. Accountants en advocaten hebben er een handje van. Misschien hoort het bij hun opleiding.

Als het een bewuste keuze is, dan is dat om de nadruk te leggen op de handeling in plaats van op de persoon.

Een passieve zin is dus vaak een zin waaruit de handelende persoon weg kan.

Maar niet altijd.

‘De MTV-award werd gewonnen door Lady Gaga’ kan niet zonder Lady Gaga en is toch passief. De MTV-award werd dan wel gewonnen, maar je blijft je afvragen door wie.

Maar hoe herken je een passieve zin?

• Aan een vorm van ‘worden’ + een voltooid deelwoord,
• Aan een vorm van ‘zijn’ + een voltooid deelwoord,
• Aan een constructie met ‘door’ en een handelende persoon (die soms geen persoon is maar een dier of een ding).

Bijvoorbeeld:

• Als u hier parkeert, wordt uw auto weggesleept.
• Het is je vergeven.
• Dat is door amateurs gedaan.

Handig hulpmiddeltje:

als je ‘door zombies’ achter het voltooid deelwoord kunt zetten (of ‘door elfjes’, als je wat meer van de bright side bent, zoals ik), dan is het een passieve zin.

Als u hier parkeert, wordt uw auto weggesleept door elfjes.

Zie je: passief. En dat doen we bij voorkeur niet.

Weg met die passieve schrijfstijl

Schrijf liever actief. Dat leest vlotter en makkelijker. Een actieve tekst is persoonlijker en betrekt de lezer meer bij wat je te vertellen hebt.

Je ‘ownt’ je zinnen als je ze actief maakt, zou ik zeggen als ik een generatie jonger was.

En daarom de actieve variant van het rijtje:

• Als u hier parkeert, slepen elfjes uw auto weg.
• We vergeven het je.
• Amateurs hebben dat gedaan.

Maar hé, regels zijn er om te breken.

Dus we doen het gewoon lekker toch. Soms. Als we de nadruk op het werkwoord willen leggen, in plaats van op de persoon.

Passief: De MTV-award is gewonnen door Lady Gaga.
Actief: Lady Gaga heeft de MTV-award gewonnen.

Voel je het verschil?

Je kunt het ook doen als je niet weet wie de handelende persoon is.

‘Het is verboden hier te parkeren.’

Wie verbiedt dat? De gemeente? De eigenaar van het gebouw? De buurman? Het kan allemaal, maar je weet het niet. Dus laat je het in het midden. Het gaat ook helemaal niet om wie het verbiedt, maar om dat het verboden is. En daar is zo’n passieve zin dan weer heel geschikt voor.

Maar voor het overgrote deel van de zinnen geldt: doe het niet.

Voor bijna alle passieve constructies is een beter actief alternatief. En toch snap ik best waarom mijn leraar Nederlands zich vroeger ook weleens verstopte achter de passieve vorm.

‘Iedereen die zijn mond opendoet, wordt uit de les verwijderd’.

Alsof wij niet wisten wie dat dreigement uit zou voeren.

---